Khi quan sát thế giới của trẻ thơ, một trong những hình ảnh khiến nhiều bậc cha mẹ không khỏi băn khoăn là khi thấy con mình lặng lẽ chơi một mình trong góc phòng, trong khi bạn bè đồng trang lứa đang nô đùa ầm ĩ. Câu hỏi lập tức nảy ra trong đầu: “Liệu con mình có ổn không? Trẻ thích chơi một mình có phải là dấu hiệu của bệnh tự kỷ?” Nỗi lo này là hoàn toàn chính đáng, nhưng điều quan trọng là cha mẹ cần trang bị cho mình kiến thức đầy đủ để phân biệt giữa một đặc điểm tính cách hoàn toàn bình thường và một dấu hiệu cần được quan tâm về mặt y tế.
Thực tế, việc một đứa trẻ thích chơi một mình không phải lúc nào cũng là dấu hiệu của Rối loạn phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder – ASD). Có rất nhiều lý do lành mạnh và tích cực đằng sau hành vi này.
Nội dung bài viết
Tại Sao Trẻ Thích Chơi Một Mình? Những Lý Do Hoàn Toàn Bình Thường
Trước khi đi đến kết luận vội vàng, chúng ta hãy cùng tìm hiểu những nguyên nhân phổ biến khiến một đứa trẻ tìm thấy niềm vui trong thế giới riêng của mình.
- Tính cách hướng nội: Giống như người lớn, trẻ em cũng có những kiểu tính cách khác nhau. Những đứa trẻ hướng nội thường nạp lại năng lượng bằng cách ở một mình. Chúng có thể hoàn toàn có khả năng tương tác xã hội, nhưng chúng cảm thấy thoải mái và sáng tạo nhất khi được ở trong không gian yên tĩnh của riêng mình. Đối với chúng, chơi một mình không phải là sự cô lập, mà là một cách để thư giãn và xử lý thông tin.
- Khả năng tập trung cao độ: Một số trẻ có khả năng đắm mình sâu sắc vào một hoạt động mà chúng yêu thích, chẳng hạn như xây dựng một tòa lâu đài phức tạp bằng LEGO, vẽ một bức tranh chi tiết, hoặc đọc một cuốn sách. Sự hiện diện của những đứa trẻ khác có thể làm chúng phân tâm và gián đoạn dòng suy nghĩ. Việc chơi một mình cho phép chúng duy trì sự tập trung cần thiết để hoàn thành “công trình” của mình.
- Thúc đẩy trí tưởng tượng và sáng tạo: Khi chơi một mình, trẻ là người đạo diễn, diễn viên và khán giả duy nhất trong vở kịch của chính mình. Đây là một mảnh đất màu mỡ cho trí tưởng tượng bay cao, bay xa. Trẻ có thể tạo ra những thế giới phức tạp, những người bạn tưởng tượng và những câu chuyện không bị giới hạn bởi quy tắc hay ý kiến của người khác. Đây là một kỹ năng vô cùng quan trọng cho sự phát triển nhận thức.
- Giai đoạn phát triển tự nhiên: Theo các chuyên gia phát triển trẻ em, chơi một mình (solitary play) là một giai đoạn hoàn toàn bình thường. Trẻ nhỏ (khoảng 2-3 tuổi) thường bắt đầu với kiểu chơi này trước khi chuyển sang chơi song song (parallel play – chơi cạnh nhau nhưng không tương tác) và cuối cùng là chơi hợp tác (cooperative play).
Phân Biệt Giữa Sở Thích Chơi Một Mình và Rối Loạn Phổ Tự Kỷ
Điểm khác biệt cốt lõi không nằm ở hành động “chơi một mình”, mà nằm ở lý do đằng sau hành động đó và sự hiện diện của các dấu hiệu khác. Tự kỷ là một rối loạn phát triển thần kinh phức tạp, ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp, tương tác xã hội và có các hành vi lặp đi lặp lại.
Hãy xem xét bảng so sánh dưới đây để thấy rõ sự khác biệt:
Khi Nào Cha Mẹ Cần Thực Sự Lo Lắng?
Việc quan sát con là rất quan trọng. Bạn nên tìm kiếm sự tư vấn từ chuyên gia y tế (bác sĩ nhi khoa, chuyên gia tâm lý trẻ em) nếu con bạn thể hiện một tập hợp các dấu hiệu sau đây, chứ không chỉ riêng việc thích chơi một mình:
- Trước 12 tháng tuổi: Không có phản ứng bập bẹ, không chỉ tay vào đồ vật, không có các cử chỉ như vẫy tay chào tạm biệt.
- Trước 16 tháng tuổi: Không nói được từ đơn nào.
- Trước 24 tháng tuổi: Không nói được câu 2 từ tự phát (không phải là nhại lại).
- Bất kỳ độ tuổi nào:
- Mất đi kỹ năng ngôn ngữ hoặc xã hội đã từng có.
- Tránh giao tiếp bằng mắt một cách nhất quán.
- Không phản ứng khi được gọi tên.
- Không biết cách chơi các trò chơi giả vờ.
- Có các hành vi lặp đi lặp lại một cách cứng nhắc (vỗ tay, xoay tròn, lắc lư cơ thể).
- Rất khó chịu với những thay đổi nhỏ.
- Có những sở thích ám ảnh, mãnh liệt.
- Có các phản ứng bất thường với âm thanh, mùi vị, kết cấu hoặc ánh sáng.
Cha Mẹ Nên Làm Gì?
- Quan sát và thấu hiểu: Thay vì lo lắng, hãy dành thời gian quan sát để hiểu con. Con chơi một mình vì con đang tập trung cao độ hay vì con không biết cách tham gia cùng các bạn? Con có vui vẻ và thoải mái trong thế giới riêng của mình không?
- Tôn trọng không gian của con: Nếu con bạn là một đứa trẻ hướng nội, việc ép con tham gia các hoạt động xã hội đông người có thể gây phản tác dụng. Hãy tôn trọng nhu cầu cần không gian riêng của con.
- Tạo cơ hội, không ép buộc: Bạn có thể nhẹ nhàng tạo ra các cơ hội tương tác xã hội có kiểm soát. Bắt đầu với việc mời một người bạn thân của con đến nhà chơi. Chọn những hoạt động mà cả hai đều thích để chúng có điểm chung.
- Tìm kiếm sự tư vấn chuyên nghiệp: Nếu bạn nhận thấy con có nhiều dấu hiệu cảnh báo đã nêu ở trên, đừng ngần ngại tìm đến các chuyên gia. Việc chẩn đoán và can thiệp sớm là vô cùng quan trọng để giúp trẻ có rối loạn phổ tự kỷ phát triển tối đa tiềm năng của mình.
Kết luận
Trở lại với câu hỏi ban đầu, việc một đứa trẻ thích chơi một mình phần lớn là một phần bình thường và lành mạnh của sự phát triển. Đó có thể là biểu hiện của một tâm hồn giàu trí tưởng tượng, một bộ óc tập trung, hay một tính cách hướng nội sâu sắc. Điều quan trọng nhất mà cha mẹ có thể làm là quan sát con bằng tình yêu thương, thấu hiểu và một cái nhìn toàn diện. Hãy nhìn vào bức tranh tổng thể về sự phát triển của con, bao gồm cả kỹ năng giao tiếp, tương tác xã hội và cảm xúc, thay vì chỉ tập trung vào một hành vi duy nhất. Khi có bất kỳ lo ngại nào, hãy tìm kiếm thông tin từ những nguồn đáng tin cậy và sự tư vấn từ các chuyên gia.
